Karen Armstrong (zie foto) is de schrijver van de bestseller Een geschiedenis van God. Sindsdien heeft zij verschillende, ook in het Nederlands vertaalde boeken geschreven, zoals Door de nauwe poort over haar zeven kloosterjaren.

Inmiddels is er aan deze reeks weer een toegevcegd. Het evangelie volgens de vrouw. In Engeland verscheen het boek al in 1986. In ons land pas elf jaar later, in 1997. Het boek is het beste te typeren als een geschiedenis van de vrouw in het christendom. Karen Armstrong noemde het Het evangelie volgens de vrouw omdat ze het verhaal vertelt van de manier waarop vrouwen in de praktijk hebben geleefd volgens het evangelie van Jezus Christus.
Hoewel het woord evangelie 'goed nieuws' of 'blijde boodschap' betekent was het dit voor vrouwen bepaald niet. Debet hieraan is de geperverteerde visie van het christendom op alles wat met seksualiteit te maken heeft.
Aanvankelijk was dit niet zo, betoogt Armstrong: bij Jezus en ook bij Paulus waren mannen en vrouwen gelijk. De aan Paulus toegeschreven vrouwonvriendelijkheid is vaak niet van hem zelf afkomstig, maar van latere schrijvers van het Nieuwe Testament. Toch heeft het christendom in grote delen van Europa en Amerika een buitengewoon ongunstig en ongelukkig seksueel klimaat geschapen "dat Jezus en Paulus versteld zou hebben doen staan".

Geheel geestelijke God
Hoe was dit mogelijk? Om een antwoord op deze vraag te vinden neemt Armstrong ons mee naar Ambrosius, die in de vierde eeuw bisschop van Milaan was. Hij preekte het idee van een geheel geestelijke God. Een visie die grote indruk maakte op zijn leerling Augustinus, die later bisschop werd van Hippo in Noord-Afrika en "waarschijnlijk na Paulus de meest invloedrijke theoloog in de hele christelijke geschiedenis".
In de ogen van mannen als Ambrosius en Augustinus was het lichaam een bevuild en gehavend kledingstuk. Kortom iets dat ten diepste verwerpelijk was. Vervolgens laat Armstrong aan de hand van talloze voorbeelden zien dat in het verlengde en als gevolg van deze visie zich een virus van haat tegen de vrouw, die voor de man als belangrijkste prikkel tot lichamelijkheid en lust geldt, over Europa verspreidde. Zo werd elke vrouw Eva die Adam, toen nog met een appel, tot het kwaad verleidde. Met als absoluut dieptepunt de bizarre heksenvervolgingen en -verbrandingen in de zestiende en zeventiende eeuw.
Een groot deel van Armstrongs boek wordt in beslag genomen door de wegen die vrouwen zochten om tegen de verdrukking in staande te blijven en toch een rol van betekenis te spelen.

Neurotische afkeer
Een vrouw had in principe drie "vluchtroutes": die van maagd, van martelares of van mystica. Want "vrouwen die maagd waren, martelares of mystica, stonden in hoog aanzien. Voor een heiligverklaring was gewoonlijk een van deze drie benodigd".
Uit de voorbeelden die haar betoog illustreren blijkt dat deze drie mogelijkheden in de praktijk vaak samenvielen: "wanneer je voor een van deze drie leefwijzen koos, betekende dit dat je eigenlijk min of meer voor alledrie koos", schrijft Annstrong.
Wie nu denkt dat vrouwenhaat in het protestantisme wel meeviel vergist zich. Ook bij Luther vinden we een zelfde neurotische afkeer van alles wat met seksualiteit te maken heeft als bij Augustinus en zijn trawanten. Luther zag de vrouw het liefst als "een nagel die in een muur is gedreven". De nieuwe protestantse Eva is "niet echt slecht; ze is gewoon zo zwak en zo krachteloos van geest dat ze geen hoop op verlossing heeft, tenzij ze geleid wordt door haar man. De oude vrouwenhaat bleef bestaan".

Goed gedocumenteerd legt Armstrong pijnlijk helder de geschiedenis van het christendom bloot als een geschiedenis waarin het vooroordeel tegen de vrouw heel erg diep geworteld is. "Eeuwenlang heeft het christendom met zijn leer en zijn propaganda blijk gegeven van vrouwenhaat", schrijft ze. En nu bestaat er onder feministes een neiging om mannen te hekelen. Armstrong vindt dat geen vruchtbare weg naar de toekomst. "Deze mannenhaat berust evenzeer op een vooroordeel als de christelijke vrouwenhaat".
De uitweg die Karen Armstrong tenslotte wijst is dat mannen en vrouwen van nu zich proberen los te maken van deze oude patronen van argwaan en beschuldigingen over en weer. Wanneer hen dit zal lukken en ze "niet langer de identiteit van hun sekse bepalen door de ander te haten, pas dan zal er een einde komen aan de oorlog tussen de seksen".

© JOHAN BLAAUW

Karen Armstrong, Het evangelie volgens de vrouw, Anthos Amsterdam 1997

naar begin