www.
johanblaauw.nl
Hebben wij God nodig?
Het leven verloopt in een richting die tegengesteld is aan dat wat men gewoonlijk meent: de mens wordt heel oud geboren en soms lukt het hem om een waarachtige jeugdigheid te veroveren. Pas zo komt het leven tot zijn volle ontplooiing. Maar om jeugdig te kunnen worden is een lange leerschool nodig. Zo typeerde de Franse filosoof, dichter, en neo-marxist Roger Garaudy in zijn boekje Het hart op de tong (Baarn 1976) zijn leven. Een jarenlange worsteling en zoektocht die hem op de laatste bladzijde deed schrijven: "Ik ben christen".
Wat dit voor hem inhoudt zet hij uiteen in zijn onlangs uitgekomen boek Hebben wij God nodig? De vraag van de titel beantwoordt Garaudy met een volmondig ja: de behoefte aan God is de voornaamste behoefte van onze tijd. Maar we moeten er dan wel bij vertellen om wat voor God het gaat. Geen wezen buiten ons of boven ons dat regeert van "uit den hoge". Waar behoefte aan is, is "die ene en totale God, in ons allen aanwezig, wiens eenheid alleen zin kan geven aan alle dingen als hun laatste en enige doel. De onzichtbare God wiens daad zichtbaar is geworden in het leven en sterven van Jezus, zoals in de zich met God verenigende wijsheid van de upanisaden of de Bhagavad-Gita".
Alvorens Garaudy tot dit antwoord komt neemt hij ons mee naar het Nieuwe Testament en de theologie van Paulus. Volgens Garaudy heeft Paulus leven en boodschap van Jezus willen inpassen in de joodse traditie om van Jezus de Messias te maken die in het Oude Testament was aangekondigd.
‘Zuivere’ Jezus
Hierna gaat hij op zoek naar wat in de evangeliën
niet herleid kan worden tot Paulus' (oudtestamentische) interpretatie.
Zo vindt hij de ‘zuivere’ Jezus met zijn nieuwe boodschap van Gods koninkrijk,
Gods aanwezigheid in en onder ons. Deze Jezus met zijn bevrijdende boodschap
staat tegenover de theologie van de macht, waarvan Paulus en het Oude Testament
het fundament vormen. Zo kon het christendom en in zijn kielzog het Westen,
nadat Jezus de bres geopend had, met Paulus en vervolgens Constantijn terugkeren
tot de oude goden van de macht.
Wat nodig is in een wereld waarin het monotheïsme
van de markt een handvol rijken stelt tegenover door de honger belaagde
massa's, is een "oecumenisme" dat zich niet beperkt tot het christendom,
"maar zich openstelt voor de inbreng van de culturen en het geloof van
alle volken". Alleen zo kunnen de grenzen worden weggevaagd van een westerse
cultuur die op drie postulaten berust. Het postulaat van Descartes: "Heer
en meester worden van de natuur". Het postulaat van Hobbes: "De ene mens
is voor de andere een wolf" en het postulaat van Marlowe: "De mens moet
God vervangen".
Garaudy's oecumenisme moet het weer mogelijk
maken te bouwen aan een toekomst met een menselijk gezicht. Door zo opnieuw
na te denken over zin en doel van ons leven voorkomen we dat we beroofd
worden van onze transcendente dimensie. "Dat is het eeuwige en universele
geloof: de bevestiging van de zin van het bestaan, van de eenheid van de
wereld, van de goddelijke schepping van het leven".
Jezus losgemaakt van jodendom
Als het kenmerkend is voor de jeugd op basis
van ongenuanceerde tegenstellingen hartstochtelijke keuzes te maken, is
Garaudy (1913) zeker jeugdig gebleven. Enerzijds valt dat in hem en zijn
jongste boek te prijzen, anderzijds ligt daarin ook mijn moeite ermee.
Zijn pleidooi om zinloosheid te overwinnen en
ons niet neer te leggen bij de wereldwijd bestaande onrechtvaardigheid
en armoede spreekt mij aan. Zo ook zijn poging van een uitwendige Godsvoorstelling
te komen tot God als inwendige, scheppende kracht in ieder mens. Waar ik
minder mee uit de voeten kan is hoe hij Jezus losmaakt van het jodendom
en van Paulus. Tussen de joodse traditie en Jezus is meer continuïteit
dan Garaudy beweert. Hetzelfde geldt voor de continuïteit tussen de
‘zuivere’ Jezus van Garaudy en de Jezus van Paulus. Garaudy speelt die
twee als het ware tegen elkaar uit en suggereert daarmee bijna een makkelijk
te vatten ‘zuivere’ Jezus van de menselijkheid tegenover een moeilijk te
begrijpen Christus van de macht bij Paulus. Op grond van de stand van zaken
in het huidige nieuwtestamentische onderzoek is dit niet vol te houden.
Het gevolg hiervan is dat jodendom en Paulus
- op zijn zachtst gezegd - ernstig tekort worden gedaan door de massieve
tegenstellingen die Garaudy hier creëert. Dat is daarom jammer omdat
dit nogal veel afbreuk doet aan de sympathieke intentie van dit met gedrevenheid
geschreven boek.
Roger Garaudy, Hebben wij God nodig?, Baarn 1995