www.
johanblaauw.nl
Beatrix.
De kroon op de republiek
In een van de artikelen in zijn bundel Im Schatten
der Geschichte, Historisch-politische Variationen aus zwanzig Jahren
(München 1987) schrijft de Duitse historicus Sebastian Haffner (1907-1999)
over de paradox dat de bestaande Europese monarchieën – in Engeland,
Scandinavië en de landen van de Benelux – in feite goed functionerende
republieken zijn geworden. Daartegenover plaatst Haffner republieken als
de Verenigde Staten, Frankrijk en ook de Sovjet Unie die door een steeds
sterkere concentratie van macht bij de president of de partijleider uitgesproken
monarchale trekken vertonen.
Waar het om Nederland gaat zou je het eind april 2005 verschenen boek Beatrix. De kroon op de republiek eigenlijk een bevestiging of uitwerking kunnen noemen van Haffners opvatting. De auteur, Coos Huijsen (1939), historicus en eerder schrijver van De Oranjemythe. Een postmodern fenomeen (2001) kreeg de gelegenheid voor dit boek over Beatrix gesprekken te voeren met de majesteit zelf, met oud-premiers (De Jong, Van Agt, Lubbers en Kok), allerlei mensen uit de directe omgeving van de koningin, de voorzitter van de Raad van State en diverse andere betrokkenen. Ook kreeg hij de kans diverse activiteiten te volgen uit het programma van de koningin zoals een werkbezoek en een staatsbezoek. De winst van deze opzet is dat er nu eens een boek over de huidige koningin is verschenen dat niet gebaseerd is op geruchten en allerlei vooronderstellingen, maar op feiten.
Instituut van premoderne oorsprong
In zijn boek blijkt Coos Huijsen meer geïnteresseerd
in de cultuurhistorische en sociaal-culturele functies van het koningschap
dan in de staatsrechtelijke. Huijsen betreurt het dan ook dat veel van
de discussies over koningschap en democratie zich meestal alleen maar toespitsen
op die staatsrechtelijke kant. Hij vindt dat men hierbij al te gemakkelijk
vergeet dat die staatsrechtelijke kant maar één aspect van
de verhouding koningschap en democratie belicht.
Huijsen zet in zijn boek uiteen dat de manier
waarop de Oranjes en in het bijzonder koningin Beatrix inhoud en vorm hebben
gegeven aan het koningschap een wezenlijk onderdeel vormt van het Nederlandse
culturele erfgoed. De Oranjemythe, zo schrijft hij, “staat voor de inzet
voor vrijheid, verdraagzaamheid en gedeelde verantwoordelijkheid”. Volgens
Huijsen functioneert het koningschap in Nederland “als ‘hart van de natie’.
Dat wil zeggen dat de inzet van Oranje voor de sociale cohesie van de samenleving,
inclusief de zorg voor de integratie van minderheden, een bijzonder belangrijke
rol speelt”.
Een andere belangrijke rol van de koningin is
haar adviserende functie. Oud-premier Wim Kok wijst erop dat hij “de inhoudelijke
inbreng van het staatshoofd in geen geval had willen missen”. Daarom verklaart
hij zich ook tegen een uitsluitend ceremonieel koningschap. Kok “vindt
dat de premier belang heeft bij een sterke koningin”.
Huijsen ontkent in zijn boek over Beatrix niet
dat het koningschap een instituut van premoderne oorsprong is “en dat de
erfelijkheid van een ambt tegenwoordig niet voor de hand ligt. Het is niet
een systeem waarmee vandaag de dag een nieuwe staat van start zou gaan.
Dat zou ook niet kunnen. Het koningschap van de Oranjes is namelijk vóór
alles het resultaat van een lange historische ontwikkeling”.
Eigentijds koningschap
Beatrix. De kroon op de republiek is vlot
geschreven en leest als een roman. Ook boeiende details ontbreken niet
zoals de reden waarom Beatrix bij haar inhuldiging als koningin uiteindelijk
toch voor de hermelijnen mantel koos en niet voor een moderner ogend mantelpak.
Concluderend stelt Huijsen dat er in Nederland
sprake is “van een geslaagd, eigentijds koningschap, dat aan het begin
van de eenentwintigste eeuw een interessante uitgangspositie inneemt”.
De auteur vindt het jammer dat het beleid op
het gebied van de public relations weinig professioneel is en dat Beatrix’
taakopvatting niet altijd even ontspannen is.
Het aardige van het boek van Coos Huijsen is
dat het de discussie over monarchie of republiek verbreedt en verdiept.
Mocht Nederland ooit een republiek worden dan zal het bepaald niet eenvoudig
zijn een betere president te vinden dan de huidige koningin Beatrix.
Coos Huijsen, Beatrix. De kroon op de republiek, Uitgeverij Balans Amsterdam 2005, 256 pp., € 15,00
Deze recensie verscheen ook op www.zinweb.nl