Een joodse saga

Al toen hij vijftien jaar was, zo vertelt hij, wist hij dat hij later boekhandelaar wilde worden, ofschoon in zijn familie geen enkele traditie in die richting aanwezig was. "Ik heb nog even geaarzeld of ik germanistiek of kunstgeschiedenis zou gaan studeren met geschiedenis als bijvak, maar ik dacht aan de financiële problemen die mijn vader dan zou hebben."
Zijn geboortestad bood hem geen toekomstmogelijkheden gezien zijn joodse afkomst. Via boekhandel Christian Kaiser in München en later Friedrich Cohen - nu Bouvier & Co - in Bonn belandt Jacoby vervolgens bij Van Stockum in Den Haag, waar hij in 1927 in dienst trad en zou blijven met een onderbreking gedurende de oorlog, toen hij en zijn vrouw in Bergen op Zoom ondergedoken waren.

In Een joodse saga legt Jacoby rekenschap af van zijn leven, wil hij getuigen hoe alles is gebeurd en hoe hij de geschiedenis heeft waargenomen die hij heeft meegemaakt, waaronder twee wereldoorlogen. Het zoeken naar de joodse identiteit loopt als een rode draad door veel van zijn beschouwingen en herinneringen. Als ooggetuige van de twintigste eeuw schuwt Jacoby noch de grote lijn noch het kleine detail.
Zo komen mensen ter sprake die voor het oog van de wereld niet zo veel hebben betekend, maar door hun menselijkheid, hun vreugde en hun lijden Jacoby veel hebben gegeven. Met liefde en groot respect weet hij ze, soms in hele korte fragmenten, raak en ontroerend te typeren.
Ook historische terugblikken ontbreken niet, zoals in Een menselijk drama in de achttiende eeuw, waarin de schrijver stilstaat bij de absurde verbanning van de protestanten uit het Salzburgerland, de door joden geboden hulp en de mensonterende verblindheid van de Rooms-katholieke aartsbisschop Firmian en diens volgelingen.
In Erasmus van Rotterdam, zijn tolerantie en het jodendom laat Jacoby pijnlijk duidelijk zien dat Erasmus' veel geprezen verdraagzaamheid niet op joden en het jodendom van toepassing was en vraagt hij zich af of joden die de Erasmusprijs ontvangen hebben, zoals Martin Buber en Simon Wiesenthal zich wel de geestesgesteldheid van Erasmus voor ogen hielden.
Niet altijd is het even duidelijk wie nu de betreffende personen uit een bepaalde beschouwing zijn en wat hun relatie tot Jacoby zelf is. Aan de leesbaarheid doet dit overigens niets af.
Opvallend en prijzenswaardig vind ik hoe Jacoby ondanks alles wat hij heeft meegemaakt en gezien allesbehalve verbitterd of rancuneus is geworden. Integendeel, het lijkt soms alsof hij dankzij zijn emotionele distantie zijn onderwerpen geestelijk de baas is. Zijn vermogen te kunnen relativeren, zijn oog voor de vergankelijkheid van het bestaan en zijn historische besef dragen hier zeker het hunne toe bij.
Terecht zegt de achterflap dan ook dat dit boek ontroering oproept, ook voor niet joden beelden van herkenning schept, verrast door wijsheid en godsvertrouwen, vertedert in het klein menselijke en kracht geeft door het immer aanwezige vertrouwen dat wie een mens redt, de hele wereld redt.
Uitgever Heuff heeft het boek met zorg uitgegeven.

© JOHAN BLAAUW

Hans Jacoby, Een joodse saga en andere verhalen, beschouwingen en herinneringen, Heuff Amsterdam 1996

naar begin