Aartsmoeders en aartsvaders

Hij breekt niet alleen met de hoogontwikkelde, stedelijke cultuur van het Tweestromenland om het bestaan van een halfnomade te gaan leiden, maar ook met de denk- en belevingswereld van de Mesopotaamse cultuur: het cyclische denken met zijn beleving van het bestaan als een eeuwige kringloop. Hij gaat een onbekende toekomst tegemoet: het begin van het monotheïsme. Voor joden, christenen en moslims werd hij daarmee een oergestalte van geloof. Vandaar de naam 'vader van het geloof' die hem als een soort eretitel te beurt is gevallen.
"Als Abraham de vader van het geloof is, dan heeft geloof daar dus mee te maken: met de durf het onbekende tegemoet te gaan, vervreemding van jezelf en je omgeving, de moed tot de meest radicale keuzen." Dank zij zijn vertrouwen was Abraham in staat tot de grootheid van zijn stap: geen "model-gelovige, wel het model van een gelovige", zo typeert Bettine Siertsema hem in haar bijdrage over Abraham aan het boekje De verhalen rond de Aartsvaders.
Nu is er met deze aartsvaderverhalen meer aan de hand dan dat daarin louter allerlei sterke staaltjes van geloof en doorzettingsvermogen van beroemde mannen uit het verleden beschreven worden. Zij vormen tegelijkertijd ook Israëls wordingsgeschiedenis en maken in soms spannende verhalen de lezer deelgenoot van het proces hoe in telkens wisselende omstandigheden het eigen erfgoed werd bewaard en doorgegeven.

Aartsmoeders
De opzet van dit boekje is dezelfde als die van het in 1994 verschenen Aartsmoeders, waarin de vrouwen uit de verhalen over de aartsvaders uit de schaduw werden gehaald. Naast Sara, Rebekka, Lea en Rachel mogen ook Hagar en Tamar zich in deze rij scharen.
Marc Chagall, Tamar, Schoondochter van Juda
Beide boeken besluiten met allerlei suggesties om het gebodene liturgisch te verwerken met behulp van poëzie, proza, liederen en dans. De door verschillende auteurs geschreven artikelen proberen niet alleen de betreffende personages uit te tekenen, maar laten ook allerlei onderliggende motieven zien die de verschillende episodes uit het boek Genesis met elkaar verbinden. Aangevochten broederschap blijkt de rode draad door de geschiedenis van Jozef te zijn. Toch ontbreekt de hoop niet. In de positie van de slaaf Jozef in gevangenschap en later in ballingschap kan het verbannen volk zich herkennen. "En al komt dan niet onmiddellijk een einde aan de ellende: je kunt toekomst verwachten, verhoging, uittocht."
Een van de schrijvers wijst erop dat deze verhalen over Jozef en zijn broers van psychologisch inzicht getuigen. "Je ziet dat bij voorbeeld aan de wijze waarop Jozef zijn broeders een kans geeft om waar te maken dat zij veranderd zijn. Daardoor kunnen zij hun eigenwaarde hervinden en als gelijken naast Jozef verder gaan. De teksten laten zien hoe het komen tot verzoening een proces is dat van beide kanten veel verdriet en moeite vraagt en de wil vereist om met elkaar verder te gaan. Daaruit blijkt de vergeving. Een belijden van schuld is essentieel. En de broeders komen er dan toch maar toe om, hoewel zij onschuldig zijn aan hetgeen hun ten laste wordt gelegd, zelf te onderkennen dat zij wel degelijk schuld met zich meedragen. En dat besef doet hen uiteindelijk anders handelen dan in het begin."

Hoezeer ik me hierin ook kan vinden, toch vind ik het jammer dat deze en soortgelijke conclusies elders in deze boekjes niet verder worden uitgewerkt. Vermoedelijk komt dit omdat alle auteurs theologen zijn. Een meer interdisciplinaire benadering zou de hier behandelde personen voor mensen van nu herkenbaarder hebben kunnen maken. Samenwerking met psychologen had aan dit overigens uitstekende boek iets kunnen toevoegen, waarnaar je nu alleen verlangend blijft uitzien.

© JOHAN BLAAUW

Bettine Siertsema (red.), Aartsmoeders, Kampen 1994, en Bettine Siertsema (red.), De verhalen rond de Aartsvaders, Kampen 1995

naar begin