www.
johanblaauw.nl

 
Artikelen
|
Recensies
|
Overwegingen
|
Columns
|
Gedichten
|
Varia
|
Sitemap
 

 

Tegen de onverschilligheid

Het hedendaagse voetbal is volstrekt ontaard. Positief denken door dagelijks zinnen te herhalen als 'het gaat goed, het leven is prettig' is op zijn minst onnozel. Het actuele hedonisme vormt een bedreiging voor onze cultuur. Zenboeddhisme en new age deugen niet voor een modern goed leven. Hetzelfde geldt voor zelfmanagement naar Amerikaans model met zijn hang naar snel succes of voor de marktgestuurde lifestylebewegingen.
Deze opvattingen ontleen ik aan Tegen de onverschilligheid. Pleidooi voor een moderne levenskunst van Joep Dohmen. Wanneer ze u aanspreken is dit boek vermoedelijk een goede keus. De auteur is docent aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht en publiceerde eerder over dit thema. 
Dohmen stelt in Tegen de onverschilligheid dat de moderne persoonlijkheid gekenmerkt wordt door een gebrek aan samenhang en diepgang. "Doorgaans zijn ze uit op directe behoeftebevrediging waarbij de ander alleen maar instrument is. Als gevolg daarvan wordt de samenleving geconfronteerd met een hele reeks handelingen in het openbare leven, op straten, pleinen, in het openbaar vervoer, in bioscopen, kroegen, wachtruimten en vergaderzalen die grof, lomp en achteloos is." Om hier verandering in te brengen pleit Dohmen voor een moderne levenskunst, "een soort morele vorming ter bevordering van onze zelfverantwoordelijkheid". Tegenover de pupulaire levenskunst plaatst hij de filosofische levenskunst. Daartoe gaat Dohmen bij het verleden te rade en staat hij uitgebreid stil bij wat in de loop der tijden over levenskunst door filosofen is gedacht en geschreven. Veel aandacht krijgen filosofen van de klassieke oudheid zoals Socrates, Plato, Aristoteles, Epicurus, Zeno (de Stoa), de cynici en de sceptici. Een apart hoofdstuk gaat over Nietzsches filosofie van de levenskunst waarvan het uiteindelijk doel is "dat het leven een kunstwerk wordt".

Vriendschapscultuur
De kern van Dohmens boek wordt gevormd door de hoofdstukken die de basisconcepten van de moderne levenskunst nader onder de loep nemen: autonomie, authenticiteit, zelfzorg en de rol die tijd speelt in ons leven. "De actuele samenleving wordt gedomineerd door twee 'idolen': de mythe van de autonomie en de plicht tot geluk." Deze "twee neoliberale dwangbeelden" leiden tot enorme zelfoverschatting met als gevolg dito teleurstellingen. Als alternatief schetst Joep Dohmen contouren van een actuele levenskunst. Hierin gaat het om het ontwikkelen van een eigen levenshouding, gekenmerkt door zelfkennis, daadkracht en het zoeken en vinden van die waarden die voor iemand belangrijk zijn. Ook hoe we met onze tijd omgaan en wat onze maatschappelijke situatie is, krijgen de nodige aandacht. Kortom: "levenskunst is een leren leven met de continuïteit, discontinuïteit en de eindigheid van ons eigen leven en dat van onze naasten".
Bepaalde vormen van levenskunst worden ontleend aan de deugdethiek. Hieronder valt het leven volgens een ideaal. In een uiterst boeiend hoofdstuk laat Dohmen zien waarom het een gevaarlijk risico is je leven naar één ideaal in te richten. "De mens uit één stuk is een onverdraaglijk wezen: hij is star, fanatiek en fundamentalistisch."
Dohmens pleidooi voor moderne levenskunst mondt tenslotte uit in een pleidooi voor een moderne vriendschapscultuur. Bij echte vriendschap is de beslissende drijfveer "een genegenheid voor de andere persoon om wie hij is" (Aristoteles). Echte vriendschap kent vier kardinale deugden: liefde(volle betrokkenheid), betrouwbaarheid, moed en zelfrespect. "Als deze deugden ontbreken, ontbreekt de diepere motivatie om zich om elkaar te bekommeren en zal de vriendschap het niet redden."
Het programma van de vriendschapscultuur dat Dohmen voor ogen staat kent drie belangrijke agendapunten. Om te beginnen moeten vrienden "elkaar beschermen tegen de principiële onzekerheid van de menselijke conditie". Hieronder valt het "elkaar helpen om de hoop levend te houden". Vervolgens behoren vrienden elkaar te helpen bij elkaars zoektocht naar een goed leven. Vriendschap is daarom "de enige plek waar een intense bemoeizucht is toegestaan". En tenslotte, derde agendapunt, zijn vrienden "behalve voor het verwerven van geluk ook hard nodig voor het duurzaam delen daarvan". Tot zover Dohmens boek.

Hoge eisen
Het boek is een gedegen gids - geschreven door een belezen docent - voor wie meer willen weten over wat filosofen in verleden en heden over levenskunst hebben beweerd. Maar het boek wil meer zijn. Het wil ook en vooral een uitweg bieden uit een onverschillige en oppervlakkige samenleving. Dohmen zoekt die uitweg in een nieuwe vriendschapscultuur als vormgeving van moderne levenskunst.
Waar ik aan het slot van het boek over struikel zijn de torenhoge eisen die Dohmen aan echte vriendschappen stelt. Echte vriendschap wordt op deze manier bijna een ideaal. Overvraag je met zulke hoge eisen je vrienden niet? Met als risico dat iemand van vriendschap meer verwacht dan reëel is? Het zal je maar gebeuren dat het je in je leven niet lukt zulke vriendschappen te vinden of op te bouwen. Of dat je voortijdig je vrienden verliest. Ben je dan mislukt als levenskunstenaar? Gelden hier niet precies die bezwaren die Dohmen zelf eerder aanvoerde tegen de deugdethiek en het inrichten van het leven volgens één ideaal?
Vriendschappen zijn belangrijk, daarover geen misverstand, maar Dohmens moderne levenskunst neemt een groot risico met zulke hoge, bijna idealistische eisen aan vriendschappen: het risico van de teleurgestelde verwachtingen met alle nare gevolgen vandien.

© JOHAN BLAAUW

Joep Dohmen, Tegen de onverschilligheid. Pleidooi voor een moderne levenskunst, Ambo Amsterdam 2007, ISBN 978 90 263 11017, € 19,95.

Bovenstaande recensie werd ook gepubliceerd in adRem, remonstrants maandblad, van september 2007

naar begin